Bệnh sốt xuất huyết (SXH) được Y học cổ truyền (YHCT) đề cập đến trong phạm trù chứng Lưu hành tính xuất huyết, thuộc ôn bệnh truyền nhiễm.
Khi mới mắc bệnh, ôn tà xâm phạm bì mao gây ra biểu chứng ôn nhiệt ở khí phận, lâu ngày bệnh tiến triển tà khí không giải được, xâm lấn dần vào dinh huyết phận gây nên ôn nhiệt lý chứng.
SXH được YHHĐ phân làm 4 độ:
– Độ I: Sốt; Các triệu chứng không đặc hiệu: đau cơ bắp, đau đầu; Dấu dây thắt (+).
– Độ II: Triệu chứng như độ I; Xuất huyết tự nhiên (dưới da, nơi khác).
– Độ III: Trụy tim mạch: Mạch nhanh, nhẹ; Huyết áp giảm hay kẹp; Chi lạnh; bứt rứt.
– Độ IV: Trụy tim mạch nặng: mạch, huyết áp không đo được.
Kim ngân hoa, một trong những vị thuốc Đông y hỗ trợ điều trị sốt xuất huyết.
Điều trị SXH theo YHCT
Phép điều trị chung: Thanh nhiệt, lương huyết, chỉ huyết, giải độc, nâng cao thể trạng.
SXH độ I: Nhiệt độc vào phần vệ, phần khí.
Biểu hiện: phát sốt, gai rét, đau đầu và toàn thân, mệt mỏi, ăn kém, có lúc buồn nôn, không khát, tiểu vàng, chất lưỡi đỏ vừa, rêu lưỡi dính mỏng, mạch sác.
Phép điều trị: Sơ biểu thanh nhiệt, giải độc.
Bài thuốc 1: Tang cúc ẩm gia giảm
- Tang diệp 12g Cúc hoa 12g
- Bạc hà 08g Liên kiều 12g
- Hạnh nhân 08g Cát cánh 08g
- Lô căn 06g Cam thảo 04g
Bài thuốc 2: Ngân kiều tán
- Kim ngân hoa 08g Bạc hà10g
- Liên kiều 12g Ngưu bàng tử 08g
- Kinh giới 12g Trúc diệp 12g
- Đậu xị 08g Cát cánh 08g
SXH độ II: Nhiệt độc vào phần khí, dinh huyết.
Biểu hiện: Sốt cao, không sợ lạnh, khát nước, buồn bực, ra mồ hôi, li bì, bứt rứt, xuất huyết ngoài da, chảy máu cam, đại tiện ra máu… , chất lưỡi đỏ, rêu lưỡi vàng, mạch sác.
Phép điều trị: Thanh nhiệt giải độc, tả hỏa, chỉ huyết.
Bài thuốc 1: Thanh dinh thang
- Bột sừng trâu 12g Liên kiều 12g
- Huyền sâm 12g Hoàng liên 08g
- Mạch môn 12g Trúc diệp 12g
- Sinh địa 12g Kim ngân hoa 12g
Bài thuốc 2: Phác đồ điều trị SXH của Bộ Y Tế năm 1998
- Cỏ nhọ nồi 20g Kim ngân 12g
- Hạ khô thảo 12g Cối xay (sao vàng) 08g
- Rễ cỏ tranh 20g Hòe hoa (sao vàng) 10g
- Sài đất 20g Gừng tươi 3 lát
SXH độ III và IV:
Nhiêt độc ứ kết nông ở phần dinh huyết, có sốc nhẹ, nhiệt quyết (với SXH độ III).
Nhiêt độc ứ kết sâu ở phần dinh huyết, có sốc nặng, hàn quyết (với SXH độ IV)
Cần dùng YHHĐ để cấp cứu hồi sức.
Giai đoạn hồi phục:
Phép trị: Bổ tỳ vị, ích khí, thăng dương.
Bài thuốc : Bổ trung ích khí
- Hoàng kỳ 12g Trần bì 4g
- Đảng sâm 12g Sài hồ 06g
- Đương quy 08g Thăng ma 06g
- Bạch truật 08g Cam thảo 06g
Phòng bệnh
– Đề phòng SXH: tránh muỗi đốt và diệt muỗi truyền bệnh.
– Thuốc uống dự phòng: trong vùng có dịch đang lưu hành, sắc uống thay nước chè trong suốt vụ dịch: Bài thuốc 2 trong Phác đồ điều trị SXH của Bộ Y Tế năm 1998.
