Chấn thương niệu đạo là cấp cứu Ngoại khoa phải được xử trí kịp thời để tránh các tai biến trước là bí đái, viêm tấy nước tiểu đáy chậu, và tránh các di chứng phức tạp về sau viêm niệu đạo, hẹp niệu đạo.
Về giải phẫu niệu đạo chia làm 2 phần: niệu đạo trước và niệu đạo sau
Niệu đạo trước có vật xốp bao bọc và cả tạng cương bọc trong cân Buck
Phần di động trước xương mu: niệu đạo dương vật ít bị tổn thương, bị vỡ khi vật hang bị bẻ gãy hay bị dao cắt.
Phần cố định: niệu đạo đáy chậu thường bị dập hay bị đứt.
NGUYÊN NHÂN VÀ CƠ CHẾ
Đoạn niệu đạo đáy chậu – niệu đạo hành, nằm dưới xương mu, khi bệnh nhân ngã ngồi cưỡi ngựa trên vật cứng: như ngã ngồi xoạc chân trên mạn thuyền, ngã trên dàn giáo. Đoạn niệu đạo này bị kẹt giữa xương mu phía trên và vật cứng phía dưới nên niệu đạo bị dập, đứt hoàn toàn hay không hoàn toàn.
TỔN THƯƠNG GIẢI PHẪU BỆNH
Tuỳ theo tai nạn, lực ép từ trên cao xuống cùng trọng lượng cơ thể và sức dội của vật cứng ở dưới mà thương tổn niệu đạo có thể gặp.
- Dập niệu đạo: thương tổn nhẹ nông bầm dập ở niệu đạo có thể kèm theo tụ máu ở vật xốp.
- Đứt niệu đạo không hoàn toàn: niệu đạo bị đứt một phần và vật xốp bị dập vỡ, thương tổn chủ yếu từ phía dưới, kèm theo tụ máu ở vật xốp, đáy chậu.
- Đứt niệu đạo hoàn toàn: niệu đạo bị đứt hoàn toàn, vật xốp bị đứt, hai đầu niệu đạo và vật xốp co lại rời xa nhau, thương tổn kèm theo bầm dập chảy máu, tụ máu lớn ở vật xốp, đáy chậu.
LÂM SÀNG
Bệnh nhân ngã theo kiểu cưỡi ngựa trên vật cứng, ngã từ trên cao xuống đập đáy chậu xuống vật cứng, có thể ngất đi 3-5 phút rồi tỉnh lại, cảm thấy đau ở vùng đáy chậu.
- Chảy máu tự nhiên ra miệng sáo nhiều hoặc ít do chảy máu niệu đạo.
- Thăm khám
+ Vùng đáy chậu căng nề bầm tím
+ Ấn vùng đáy chậu bệnh nhân đau chói và máu chảy ra ở miệng sáo.
+ Máu tụ ở vùng đáy chậu bầm tím dưới da hình cánh bướm nhỏ hoặc to. Tụ máu lớn có thể lan rộng ra hai bên đùi, ra trước bìu cũng căng to lên.
- Tuỳ theo các thương tổn giải phẫu bệnh mà các triệu chứng trên biểu hiện đầy đủ hay không
+ Nếu dập vật xốp là chủ yếu thì có tụ máu nhỏ hoặc lớn xuất hiện ở đáy chậu.
+ Nếu đứt niệu đạo có chảy máu ra ở miệng sáo.
+ Nếu đứt niệu đạo hoàn toàn vừa có chảy máu ra ở miệng sáo nhiều vừa có tụ máu lớn ở đáy chậu.
DIỄN BIẾN
- Bí đái bàng quang căng: sau đứt niệu đạo 2-4 giờ bệnh nhân cảm thấy tức ở bàng quang – bí đái.
Bí đái có thể do phản xạ đau nên bệnh nhân không đái, hoặc chính do đứt niệu đạo gây co thắt ở cổ bàng quang, cơ thắt niệu đạo. Bệnh nhân bí đái thực sự bàng quang căng.
- Viêm lan tấy nước tiểu vùng đáy chậu: đứt niệu đạo nếu không được chẩn đoán đánh giá đúng cấp cứu kịp thời thì bí đái tăng lên, bàng quang căng quá mức, nước tiểu rỉ đọng lại nơi tổn thương đáy chậu. Máu nước tiểu bị nhiễm khuẩn sẽ gây rò niệu đạo về sau rất phức tạp.
- Hẹp niệu đạo: trong các trường hợp đứt niệu đạo ngay cả các trường hợp chỉ dập niệu đạo không điều trị chu đáo, không đúng về sau sẽ gây hẹp niệu đạo. Những thương tổn niệu đạo bị xơ hoá sẽ gây hẹp niệu đạo ở mức độ khác nhau.
CHẨN ĐOÁN
- Dựa vào các triệu chứng lâm sàng:
+ Bệnh nhân đái được hay không, có bí đái thực sự, không + Cháy máu niệu đạo ít hoặc nhiều.
+ Khối máu tụ vùng đáy chậu hình thành cánh bướm nhỏ hay lớn.
+ Có viêm lan tấy nước tiểu vùng đáy chậu không.
Chẩn đoán
- Dập niệu đạo với thương tổn nhẹ và nông ở niệu đạo.
Bệnh nhân vẫn đái được, nước tiểu đỏ đầu bãi, không có cầu bàng quang căng, không có máu tụ đáy chậu.
- Đứt niệu đạo: bệnh nhân không đái được, máu chảy ra ở miệng sáo, bàng quang căng.
Đứt niệu đạo có mức độ khác nhau: đứt niệu đạo hoàn toàn chảy máu niệu đạo ồ ạt, máu tụ vùng đáy chậu tăng nhanh bệnh nhân bí đái thực sự bàng quang căng. Đứt niệu đạo không hoàn toàn các triệu chứng trên có thể không rầm rộ chảy máu ra ở miệng sáo không nhiều, máu tụ ở đáy chậu ít hoặc không, có thể bí đái
hoặc không, ở những cơ sở Ngoại khoa hay Tiết niệu có điều kiện phương tiện X quang chụp niệu đạo bàng quang ngược dòng sẽ cho biết những thương tổn cụ thể.
- Hình ảnh thuốc cản quang tràn ra ngoài niệu đạo.
- Thuốc cản quang đọng ở đáy chậu.
THÁI ĐỘ XỬ TRÍ
Bệnh nhân đi tiểu được: nước tiểu đỏ có máu ở đầu bãi: theo dõi không thăm dò không thông niệu đạo.
Điều trị: giảm đau chườm lạnh vùng đáy chậu
Cho kháng sinh
Sau 1 tuần – 10 ngày: nong niệu đạo kiểm tra và theo dõi về sau đề phòng hẹp niệu đạo.
Bệnh nhân không thể đi tiểu được
- Chảy máu ra ở miệng sáo nhiều liên tục, bàng quang căng: mở dẫn lưu bàng quang và kết hợp đặt ống thông bàng quang.
- Chảy máu niệu đạo, tụ máu vùng đáy chậu lớn.
- Mở dẫn lưu bàng quang
- Mở đáy chậu lấy máu tụ, cầm máu tại chỗ, nếu có điều kiện và thương tổn gọn thì có thể cắt nối niệu đạo ngay.
Từ năm 1026 Young Davis, năm 1959 Sabadini đã chủ trương cắt khâu nối ngay thì đầu những trường hợp đứt niệu đạo trước. Nhiều tác giả sau này Waterhouse, Aboulker, Pierce cũng đã xử trí đứt niệu đạo trước một thì.
Nhưng thực tế kết quả không phải bao giờ cũng khả quan, nên các tác giả khác cho rằng khâu nối một thì có những nhược điểm: mô niệu đạo dập nát và mô lành khó phân biệt khi bị chấn thương bầm dập.
Điều kiện khâu nối một thì không phải ở đâu, lúc nào cũng thực hiện được; nên các tác giả chủ trương mổ hai thì:
Thì 1: dẫn lưu bàng quang và hoặc lấy máu tụ ở đáy chậu, cầm máu, đặt ống điều trị thông niệu đạo.
Thì 2: cắt sơ hẹp niệu đạo khâu nối tận tận, kết quả chắc chắn hơn.
