Khám bệnh là một khâu quan trọng, có lẽ là khâu chủ yếu trong công tác của bác sĩ điều trị vì nó quyết định khá nhiều cho sự thành công hay thất bại của công tác điều trị: công tác khám bệnh có làm được tốt mới phát hiện được đúng và đầy đủ các triệu chứng để có thể làm được một chẩn đoán thật chính xác và đầy đủ, rồi từ đó mới định được tiên lượng, cách điều trị và phòng bệnh cho đúng đắn.
Đây là một công tác:
Khoa học: Ngoài kiến thức y học mà tất cả các thầy thuốc bắt buộc phải có đầy đủ, còn phải có một quan niêm biện chứng con người là một khối thống nhất trong đó mỗi bộ phận đều có liên quan hữu cơ với nhau, vì thế không chỉ khám đơn độc bộ phận có bệnh mà luôn luôn phải khám toàn bộ cơ thể.
Kỹ thuật: Phải theo đúng quy tắc khám và kỹ thuật khám mới phát hiện được đúng triệu chứng (ví dụ: khi nghe các tiếng không bình thường ở tim, ở phổi, khi sờ lá lách hoặc gan mấp mé bờ sườn, hoặc khi gõ phản xạ gân…)
Không những thấy, đấy còn là một công tác:
Chính trị: Cách khám bệnh kỹ lưỡng tỉ mỉ của thầy thuốc ngoài việc giúp thầy thuốc phát hiện đúng bệnh còn củng cố lòng tin cậy của người bệnh ổn định tư tưởng bi quan lo sợ của họ, giúp họ tin tưởng vào việc điều trị vào sự khỏi bệnh sau này: yếu tố rất cần thiết cho việc điều trị bệnh được tốt.
Ngày nay mặc dù sự tiến bộ và phát triển của các phương pháp cận lâm sàng, vai trò của khám bệnh lâm sàng vẫn quan trọng vì nó cho hướng chẩn đoán để từ đó các chỉ định làm các xét nghiệm cận lâm sàng cần thiết, tránh tình trạng làm tràn lan hoặc ngược lại không làm những xét nghiệm cần thiết. Vậy công tác khám bệnh nên tiến hành như thế nào?
Cách tiến hành khám bệnh
Nơi khám
Cần phải:
Sạch sẽ, thoáng khí nhưng tránh gió lùa.
Ấm áp, nhất là về mùa rét.
Có đủ ánh sáng.
Kín đáo, nhất là những nơi dùng để khám bệnh phụ nữ.
Phương tiện
Ngoài các bàn ghế cần thiết cho thầy thuốc và giường thăm bệnh để người bệnh nằm khám, nơi khám cần được trang bị một số phương tiện tối thiểu là:
Ống nghe bệnh.
Máy đo huyết áp.
Dụng cụ đè lưỡi: Để khám họng người bệnh.
Búa phản xạ và kim: Để khám về thần kinh.
Găng tay hoặc bao ngón tay (doigtier) cao su: Để khám trực tràng hoặc âm đạo khi cần thiết.
Nếu có thêm một đèn pin để kiểm tra phản xạ đồng tử khi cần thiết thì càng tốt.
Thầy thuốc phải
Cần lưu ý đến cách ăn mặc: Áo quần bẩn thỉu, cổ áo cáu đen, móng tay dài bẩn, đầu tóc rói bù sẽ làm giảm sự tin tưởng của người bệnh đối với thầy thuốc rất nhiều.
Thái độ cần phải thân mật, niềm nở để người bệnh dễ tiếp xúc, dễ thổ lộ những vấn đề kín đáo của mình. Cần tránh những thái độ làm người bệnh hiểu lầm là thầy thuốc “ ban ơn” cho họ.
Khi hỏi bệnh nhân cần dùng những tiếng dễ hiểu, tránh dùng những danh từ y học mà người bệnh khó biết (hoàng đảm, huyết niệu…) và nhất là cần nhẫn nại khai thác các triệu chứng chủ quan của người bệnh: nếu cần thì không ngần ngại hỏi đi hỏi lại hoặc thay đổi cách hỏi để nắm bắt hết ý của người bệnh.
Khi khám bệnh cần phải có tác phong nhẹ nhàng, tỉ mỉ, tránh thô bạo, tránh day trở người bệnh nhiều mà không cần thiết nhất là đối với các người bệnh nặng. Người thầy thuốc, nhất là thầy thuốc nam giới, cần chú ý đến bản chất e thẹn của ngừời phụ nữ để tránh những cách hỏi và nhất là cách khám bệnh quá sỗ sàng lộ liễu, làm tổn thương đến sự tự trong của người bệnh phụ nữ, như vậy họ không nói ra những điều cần thiết cho chẩn đoán và điều trị.
Khi nhận định các triệu chứng cần khách quan và thận trọng: không nên có thành kiến trước, nhất là đối với người bệnh cũ, thầy thuốc thường dễ có tư tưởng là bệnh cũ tái phát. Cần phải đánh giá đúng mức các triệu chứng, nhất là các triệu chứng chủ quan của người bệnh: việc nhận định, phân tích, đánh giá các triệu chứng đó phải dựa trên một cơ sở khoa học.
Phải thận trong khi nói với người bệnh về tình trạng bệnh của họ; nói chung, phải suy nghĩ trước khi nói để không nói những vấn đề gì có thể làm cho họ lo sợ, hoang mang hoặc bi quan với bệnh của mình; phải giải thích để nâng đỡ tinh thần, ổn định tư tưởng cho họ yên tâm điều trị tin ở sự khỏi bệnh.
Đối với gia đình người bệnh, chúng ta có thể nói thật trong một phạm vi nhất định, nghĩa là tuỳ theo vấn đề, tuỳ theo quan hệ của người đó đối với người bệnh.
Người bệnh phải
Cần được khám ở một tư thế thoải mái. Nếu tình trạng sức khoẻ cho phép, nên khám người bệnh cả cách đi.
Phải bộc lộ các vùng cần phải khám. Tốt hơn hết, người bệnh nam giới chỉ mặc một quần lót khi khám bệnh nếu nơi khám bệnh đảm bảo được ấm áp đầy đủ. Người bệnh phụ nữ nên bộc lộ từng phần: ngực, bụng, rồi các chi… Về mùa rét, cần chú ý nhắc người bệnh tháo bỏ khăn quàng cổ vì khăn có thể che giấu một số vấn đề rất quan trọng ở cổ: bướu giáp, các tĩnh mạch cổ nổi, các sẹo hạch cổ…
Nội dung khám
Sau khi hỏi kỹ phần bệnh sử (xem bài trên), việc khám bệnh thường tiến hành làm ba phần:
Khám toàn thân.
Khám từng bộ phận.
Kiểm tra chất thải tiết.
Khám toàn thân
Cần nhận xét:
Dáng đi, cách nằm của người bệnh:
Ngay phút đầu tiên tiếp xúc với người bệnh, chúng ta có thể chú ý ngay đến một và vài cách nằm, cách đi, cách đứng của người bệnh gợi ý ngay cho chúng ta một hướng bệnh hoặc hội chứng nào đó:
Cách nằm “ cò súng”, quay mặt vào phía tối ở những người bệnh có bệnh màng não.
Cách nằm cao đầu hoặc nửa nằm nửa ngồi (tư thế Fowler) của những người bệnh khó thở.
Cách đi cứng đờ, toàn thân như một khúc gỗ của người bệnh Parkison.
Cách di “ phát cỏ” một tay co quắp lên ngực của người bệnh liệt nửa thân, thể co cứng.
Cách vừa đi vừa ôm hạ sườn phải của những người bệnh áp xe gan.
Tình trạng tinh thần của người bệnh:
Cần chú ý xem người bệnh ở trong tình trạng:
Tỉnh táo: Người bệnh có thể tự khai được bệnh, nhận định và trả lời được rõ ràng các câu hỏi của thầy thuốc.
Mê sảng: Người bệnh nhân không nhận định được và không trả lời được đúng đắn các câu hỏi, không những thế người bệnh còn ở trong tình trạng hốt hoảng, nói lảm nhảm, thậm chí có khi chạy hoặc đập phá lung tung. Đó là tình trạng tâm thần của các người bệnh:
Sắp bước vào hôn mê gan.
Sốt nặng bất cứ về nguyên do gì, nhưng thông thường nhất ở nước ta là sốt rét cơn ác liệt.
Bệnh tâm thần.
Hôn mê: Người bệnh cũng không nhận định được và cũng không trả lời được câu hỏi của ta. Nhưng ở đây người bệnh không hốt hoảng, không nói lảm nhảm nhưng trái lại mất liên hệ nhiều hay ít với ngoại cảnh, thậm chí trong trường hợp hôn mê sâu:
Người bệnh không biết đau khi cấu véo.
Không nuốt được khi ta đổ nước vào mồm.
Mất phản xạ giác mạc.
Hôn mê là một biến cố rất nặng, hậu quả của nhiều bệnh nhiễm khuẩn nhiễm độc và của rất nhiều bộ phận, cần khám và hỏi kỹ mới phát hiện nguyên do.
Hình dáng nói chung:
Cần nhận định người bệnh:
Gầy hay béo, gầy nghĩa là:
Mặt hốc hác, má hóp lại, xương mặt lồi, nhất là xương gò má.
Xương sườn, xương bả vai nổi rõ.
Bụng lép, da bụng răn reo.
Số cân nặng dưới số cân trung bình 20% ( số cân trung bình bằng số phân mét của bề cao trừ 100; ví dụ: một người cao 1m62 thì số cân trung bình là 62 kg).
Gầy thường gặp trong các trường hợp:
Thiếu dinh dưỡng do:
Ăn uống thiếu về chất hoặc về lượng.
Ăn uống đủ nhưng bộ phận tiêu hoá không sử dụng và hấp thụ được, hẹp thực quản, hẹp môn vị, bệnh ruột mạn tính, viêm tuỵ mãn tính…).
Ăn uống đủ tương đối nhưng không đáp ứng được nhu cầu của cơ thể tăng lên do lao động quá sức hoặc do bệnh tật.
Bệnh mạn tính: lao, xơ gan, ung thư…
Một số bệnh nội tiết: đái tháo đường, Basedow.
Béo phì nghĩa là:
Mặt phình, má phính, cằm xệ.
Cổ thường bị rụt không nhìn thấy.
Chân tay to tròn và có ngấn.
Da bụng có những lớp mỡ dày làm bụng to và xệ xuống.
Số cân cao hơn số cân trung bình trên 15%.
Béo bình thường là do:
Nguyên nhân dinh dưỡng: thông thường nhất, nhất là khi ăn nhiều và hoạt động ít.
Nguyên nhân nội tiết:
Phụ nữ đến tuổi hết kinh.
Nam giới sau khi bị mất tinh hoàn.
Bệnh Cushing do tuyến yên hay do cường tuyến thượng thận.
Nguyên nhân tâm thần: một đôi khi xảy ra do chấn thương mạnh về tâm thần.
Cao hay thấp. Cần chú ý đến hai trường hợp bệnh lý:
Người vừa cao quá khổ vừa to đơn thuần hoặc kết hợp thêm với hiện tượng to đầu và chi: đây là bệnh khổng lồ (gigantisme), một bệnh của tuyến yên.
Người vừa thấp vừa quá nhỏ:cũng là một trường hợp bệnh lý tuyến yên, bệnh nhi tính (infantilisme).
Sự cân đối giữa các bộ phận: Thường có một sự cân đối nhất định giữa các bộ phận của thân, đầu và chi. Trong một số trường hợp bệnh lý, ta thấy mât sự cân đối đó:
Bệnh to đầu (hydrocéphalie): Đầu rất to không tương xứng với toàn bộ cơ thể.
Bệnh to cực (acromégalie): Đầu và nhất là hai bàn tay và hai bàn chân đều to quá khổ, không tương xứng với phần chi và cơ thể còn lại.
Teo một đoạn chi, cả một chi hay cả hai chi đối xứng: thường gặp trong các bệnh thần kinh như xơ cột bên teo cơ (sclérose latérale). Bệnh ống sáo tuỷ (syringommylélie) và thông thường nhất là di chứng của bệnh bại liệt trẻ em (P.A.A). Nhưng có khi là bệnh của cơ:
Hai bên lồng ngực không cân đối do một bên bị tràn dịch hay tràn khí màng phổi làm căng ra hoặc ngược lại do viêm màng phổi dày và dính co kéo làm xẹp xuống.
Màu sắc da và niêm mạc:
Một số tình trạng bệnh lý thể hiện trên màu sắc của da và niêm mạc như:
Da và niêm mạc xanh tím: thể hiện tính trạng thiếu oxy thường thấy trong:
Một số bệnh tim bẩm sinh, bệnh tim phổi mạn tính và các trường hợp suy tim nặng.
Các bệnh phổi gây khó thở cấp: viêm phế quản phổi ở trẻ em, tràn khí màng phổi nặng, cơn hen.
Các bệnh thanh khí quản gây ngạt thở: liệt thanh hầu do bạch hầu.
Trong các bệnh trên, trường hợp xanh tím chỉ xuất hiện ở môi, ở mặt ngừời bệnh, nặng lắm mới xanh tím đến các nơi khác, thậm chí có khi toàn thân.
Trái lại trong một số bệnh khác, xanh tím chỉ khu trú ở một vùng, ví dụ trong:
Viêm tắc động mạch: xanh tím ở các ngón chân, ngón tay, có khi cả bàn chân, bàn tay hoặc cả một đoạn chi do động mạch đó chi phối.
Rối loạn vận mạch mao quản: xanh tím tất cả các đầu chi nhất là các đầu ngón tay.
Da và niêm mạc xanh xao nhợt nhạt. Tình trạng xanh xao có khi thể hiện rõ rệt trên sắc mặt của người bệnh, nhưng có khi kín đáo phải tìm ở niêm mạc mắt, niêm mạc mồm, lưỡi hoặc lòng bàn tay bàn chân. Đó là thể hiện lâm sàng của bệnh thiếu máu cấp hoặc mạn tính do rất nhiều nguyên nhân.
Da và niêm mạc vàng: da của người bệnh có nhiều hình thức vàng:
Vàng rơm: trong các bệnh ung thư.
Vàng bủng: trong các bệnh thiếu máu nặng.
Vàng tươi nhiều hay ít: do uống nhiều quinacrin hoặc santonon. Cũng có khi có những sắc tố vàng ở lòng bàn tay và bàn chân.
Trong các tình trạng trên, tình trạng vàng chỉ thể hiện ở da hoặc lòng bàn tay, gan bàn chân. Trái lại trong bệnh vàng da. Tình trạng vàng có thể hiện cả trong niêm mạc mắt, mồm, lưỡi: đây là những triệu chứng rất có giá trị gợi ý chẩn đoán, vì vàng da là một triệu chứng gần như đặc hiệu của hệ thống gan mật.
Da và niêm mạc xạm đen (mélanodermie): đây không phải là trường hợp sạm nắng bình thường của người lao động ngoài trời mà còn là một trường hợp bệnh lý gặp trong bệnh:
Suy tuyến thượng thận (bệnh Addison).
Ứ đọng hắc tố (Mélannose de Richl).
Một vùng da nhạt màu: nếu vùng đó lại có thêm mát cảm giác đau khi ta châm chích thì phải nghĩ đến và tìm kỹ nguyên nhân phong.
Tình trạng da và các tổ chức dưới da:
Cần phát hiện:
Các bệnh tích ngoài da: ngoài mục đích phát hiện các bệnh ngoài da việc nhận định này cần chú ý đến các sẹo di chứng của bệnh nào đó trong tiền sử và các bệnh phẫu thuật, vì các bệnh tích này có khi giải quyết được cho ta nguyên do của các rối loạn hiện tại như:
Sẹo tràng nhạc làm nghĩ tới cơ địa lao.
Sẹo “dời leo” (zona) ở ngực, có thể là nguyên nhân của chứng đau dây thần kinh gian sườn hiện tại.
Vết sẹo do đạn ở ngực hướng cho ta nghĩ đến nguyên nhân của chứng ho ra máu hiện nay.
Các nốt chảy máu: Thường là biểu hiện của các bệnh về máu và biểu hiện dưới nhiều hình thái:
Mảng bầm máu (ecchymose).
Ban chảy máu (purpura).
Chấm chảy máu (pétéchre).
Tình trạng kiệt nước. Biểu hiện bằng:
Da khô, răn reo thậm chí có cả những mảng vẩy.
Sự tồn tại của các nếp nhăn ssau khi beo da.
Thường thấy trong các trường hợp:
Ỉa chảy cấp diễn nặng hoặc ỉa chảy kéo dài.
Nôn nhiều.
Sốt, nhiễm khuẩn kéo dài.
Tình trạng ứ nước: Biểu hiện bằng: phù có ấn lõm (phù mềm) hoặc không có ấn lõm (phù cứng), cần phát hiện ở mặt (nhất là mi mắt), ở cẳng chân cổ chân (tìm dấu hiệu ấn lõm ở mặt trong xương chầy và ở mắt cá).
Thường thấy trong các trường hợp:
Viêm cầu thận cấp hoặc mạn, bệnh hư thận mỡ.
Suy tim
Xơ gan.
Thiếu dinh dưỡng.
Tê phù thể ướt.
Viêm hạch mạch hoặc tĩnh mạch.
Tình trạng hệ thống lông và tóc:
Có thể có những hiện tượng bệnh lý như sau:
Qúa nhiều lông ở nam giới hoặc mọc lông ở những nơi phụ nữ bình thường không có (râu): một trong những trường hợp của bệnh cường tuyến thượng thận (Cushing).
Không mọc lông hoặc rụng lông, rụng tóc. Biểu hiện của:
Một tình trạng cơ thể suy nhược do một bệnh nhiễm khuẩn hay nhiễm độc.
Một bệnh tại chỗ của da và da đầu.
Một rối loạn nội tiết: rối loạn buồng trứng, suy tuyến giáp trạng.
Khám bộ phận
Thường nên khám ngay bộ phận nghi có bệnh, sự hỏi bện chu đáo lúc đầu kết hợp với sự nhận xét toàn thân sẽ giúp cho ta nghĩ đến bộ phận nào có bệnh.
Sau đó mới khám đến các bộ phận khác, đầu tiên là các bộ phận có liên quan đến sinh lý hoặc giải phẫu với bộ phận ốm, rồi mới khám đến các bộ phận còn lại và nên đi tuần tự từ trên xuống dưới (đầu, cổ, ngực, bụng, các chi…) để khỏi bò sót.
Về nội dung khám từng bộ phận, chúng tôi không nói kỹ ở đây, vì đã có những bài riêng trong các trường hợp sau này, chúng tôi chỉ nhấn mạnh đến những vấn đề cần chú ý ở mỗi bộ phận đó:
Ở đầu:
Ngoài việc nhận xét da, niêm mạc và hộp sọ, tóc đã nói ở trên, cần kiểm tra:
12 dây thần kinh sọ não (sẽ nói trong chương trình thần kinh) nhất là khi người bệnh lại có một bệnh về tinh thần kinh.
Răng, lưỡi, họng: sẽ nói trong chương trình tiêu hoá.
Ở cổ:
Cần chú ý đến:
Tuyến giáp trạng.
Các sẹo ở cổ hoặc các sẹo tràng nhạc cổ.
Tĩnh mạch cổ: tĩnh mạch ổc nổi to là một biểu hiện của suy tim phải.
Ở ngực:
Cần nhận xét:
Hình thái và sự hoạt động của lồng ngực theo nhịp thở.
Các xương sườn và các khoảng liên sườn.
Khám tim và phổi.
Không nên quên hai vú và các hạch ở nách.
Ở bụng:
Hình thái và sự hoạt động của các thành bụng theo nhịp thở.
Kiểm tra bụng nói chung (sẽ nói trong chương tiên hoá) rồi các phủ tạng ổ bụng.
Cần chú ý đến việc thăm trực tràng và âm đạo làmột động tác bắt buộc làm cho tất cả các người bệnh có biểu hiện bệnh lý ở bụng, nhất là ở bụng dưới.
Ở nam giới, không nên quên khám dương vật, bìu sinh dục, thừng tinh, và các lỗ thoát vị.
Ở các chi và cột sống:
Cần chú ý đến:
Dị dạng hoặc biến dạng của các chi và cột sống do:
Cột sống bị cong, gù hoặc veo: một điểm đau chói ở bên cột sống, nhất là ở đáy cột sống lại gồ lên, phải làm cho ta nghĩ đến một lao đốt sống.
Di chứng của gãy xương và một bệnh cũ về xương.
Các khớp: một hoặc nhiều khớp bị sưng to, phải làm cho ta nghĩ đến một bệnh về khớp như:
Thấp khớp cấp.
Viêm khớp mạn tính.
Lao khớp.
Viêm mủ khớp.
Các đầu ngón tay và móng tay: móng tay “ mặt kính đồng hồ” nghĩa là móng tay khum tròn như mặt kính đồng hồ, là một biểu hiện cần chú ý. Hiện tượng đó lúc đầu chỉ đơn độc, về sau kết hợp thêm với đầu ngón tay to bè ra như dùi trống để thành một triệu chứng gọi là ngón tay Hippocrate thể hiện của:
Một số bệnh tim bẩm sinh (bệnh Fallot).
Bệnh tim – phổi mạn tính.
Bệnh nhiễm khuẩn mạn tính ở nội tạng, thường gặp trong viêm màng tim bán cấp Ôxle và áp xe phổi mạn tính hoặc giãn phế quản, nhiễm khuẩn mạn tính.
Một số trường hợp u phổi: hội chứng Pierre Marie
Bệnh xơ gan ứ mật tiên phát: bệnh Hannot.
Sau khi khám kỹ toàn thân và từng bộ phận kết hợp với sự hỏi bệnh chu đáo, bao giờ chúng ta cũng phải kết thúc việc khám lâm sàng bằng kiểm tra các chất thải tiết và một số thể dịch.
Kiểm tra chất thải và dịch
Đây chỉ là nhận xét sơ bộ trên lâm sàng, cần được bổ sung thêm bởi các kết quả xét nghiệm cận lâm sàng các chất đó. Tuy vậy, sự nhận xét sơ bộ này rất có ích vì nó cung cấp cho chúng ta ngay ở giường bệnh những yếu tố cần thiết cho chẩn đoán.
Nước tiểu:
Màu vàng khè: Xác định cho chúng ta một hoàng đản.
Màu đỏ: Xác định cho chúng ta người bệnh đái ra máu.
Đục: Có thể là một nhiễm khuẩn đường tiết niệu.
Phân:
Đỏ lầy nhầy máu mũi: trong hội chứng kiết lỵ.
Đen như bã cà phê: gợi ý một chảy máu đường tiêu hoá.
Đờm:
Có tia máu hoặc lẫn máu cục trong ho ra máu.
Có mủ trong áp xe phổi.
Đờm có mủ màu sôcôla trong áp xe phổi do amíp.
Chất nôn:
Cần xem kỹ thành phần và màu sắc chất nôn.
Trên tinh thần như đối với các chất thải tiết, chúng ta có thể lấy một số thể tích bằng các thủ thuật thăm dò tuỳ theo bệnh cảnh lâm sàng.
Có tràn dịch màng phổi hoặc màng ngoài tim: Phải chọc dò màng phổi hoặc màng tim.
Có cổ trướng, phải chọc dò cổ trướng.
Có hội chứng màng não: phải chọc dò nước não tuỷ.
Cũng như các chất thải tiết, những thể dịch này ngay bằng nhận xét sơ bộ ở giường bệnh, đã có thể giúp cho ta chẩn đoán đúng:
Chọc dò màng phổi có mủ, làm cho ta chẩn đoán ngay là một viêm màng phổi mủ; nếu mủ có màu sôcôla sẽ làm cho ta nghĩ đến nguyên nhân do amíp.
Chọc dò nước não tuỷ thấy đục, làm cho ta chẩn đoán ngay là một viêm màng não mủ.
Bằng cách khám nói trên, có những trường hợp:
Có thể chẩn đoán được ngay nhưng không đầy đủ chi tiết.
Nhưng có khi chưa thể có chẩn đoán ngay được mà chỉ mới có một hướng nào đó.
Do đó cần phải sử dụng thêm các phương pháp cận lâm sàng.
Các phương pháp cận lâm sàng
Sự tiến bộ của khoa học trong mọi lĩnh vực đã góp phần vào việc phát triển các phương pháp cận lâm sàng để giúp cho sự chẩn đoán của y học thêm chắc chắn. Các phưoơng tiện đó ngày càng nhiều, càng chính xác và tinh vi. Các thăm dò cận lâm sàng có thể nhằm vào 4 loại mục đích:
Để nhận định hình thái
Thường là các phương pháp:
X quang; chiếu và chụp, chụp thường hoặc có thuốc cản quang.
Soi nội tạng.
Đồng vị phóng xạ.
Để nhận định tổn thương, giải phẫu bệnh học
Đây là các phương pháp sinh thiết phủ tạng (sinh thiết mù hoặc tốt hơn hết sinh thiết dưới sự kiểm tra của mắt) để lấy ra một mẫu tổ chức đem xét nghiệm.
Vi mô: Tìm các tổn thương giải phẫu bệnh học, thường có giá trị chẩn đoán chắc chắn nhất.
Sinh hoá mô đã áp dụng ở các nước có khoa học tiến bộ.
Để tìm tác nhân gây bệnh
Xét nghiệm giải phẫu bệnh học nói trên cũng là một phương pháp tìm tác nhân gây bệnh (sinh thiết một hạch to để biết tác nhấn gây bệnh là ung thư hay lao tuỳ theo hình thái giải phẫu bệnh học có tế bào ung thư hay tế bào khổng lồ của lao).
Ngoài ra còn phương pháp khác để tìm một cách trực tiếp hay gián tiếp:
Vi khuẩn, virus.
Ký sinh vật.
Nấm…
Ở các thể dịch và các chất thải tiết.
Để thăm dò chức năng
Một phần lớn các phương pháp này là các xét nghiệm sinh hoá học. Ngoài ra còn các phương pháp dùng máy móc (do chuyển hoá cơ bản để thăm dò chức năng giáp trạng điện tâm đồ để thăm dò chức năng tim…) và gần đây đã dùng thêm các phương pháp đồng vị phóng xạ.
Ý nghĩa cận lâm sàng
Đến nay, chưa có ai dám phủ nhận sự cần thiết của các phương pháp cận lâm sàng vì thực tế các phương pháp này đã giúp cho thấy thuộc chẩn đoán:
Thật chính xác.
Thật đầy đủ.
Và nhất là thật sớm, có khi chẩn đoán được bệnh ngay khi còn ở thời kỳ tiền lâm sàng.
Nhưng nó không tránh khỏi có nhược điểm.
Nhược điểm cận lâm sàng
Sự đúng sai trong các phương pháp cận lâm sàng phụ thuộc vào nhiều yếu tố:
Phẩm chất của máy móc hay hoá chất dùng trong đó.
Cách lấy và bảo đảm bệnh phẩm từ bệnh phòng đến nơi làm xét nghiệm.
Tinh thần trách nhệim và khả năng chuyên môn của người làm xét nghiệm.
Cho nên đối với các phương pháp cận lâm sàng chúng ta:
Không những cần phải dựa trên sự khám lâm sàng để có chỉ định đúng tránh tình trạng làm tràn lan không cần thiết vừa lãng phí hoá chất, máy móc và sức lao động của người làm xét nghiệm, vừa lãng phí bệnh phẩm nhất là máu và huyết thnah của người bệnh, có khi lại làm mệt người bệnh mà không cần thiết.
Cần dựa trên lâm sàng để nhận định các kết quả đó, nghĩa là phải đối chiếu các kết quả cận lâm sàng với bệnh cảnh lâm sàng: nếu không phù hợp thì cần kiểm tra lại, cả lâm sàng và cận lâm sàng nếu cần thiết thì cho làm lại xét nghiệm cận lâm sàng.
Có như thế chúng ta mới có được những tài liệu chính xác về lâm sàng cũng như cận lâm sàng, những yếu tố cần thiết để chúng ta đi sang phần chẩn đoán.
Công tác chẩn đoán
Các tài liệu lâm sàng và cận lâm sàng nói trên cần được tập hợp lại thành hội chứng: một người bệnh có thể có một hoặc nhiều hội chứng. Căn cứ vào các hội chứng đó mà chúng ta sẽ làm những chẩn đoán xác định, chẩn đoán phân biệt, chẩn đoán nguyên nhân và đánh giá tiên lượng bệnh.
Trong việc chẩn đoán bệnh, cần tôn trọng một số nguyên tắc:
Phải dựa vào những triệu chứng của người bệnh thật cụ thể, thật rõ ràng không ai có thể chối cãi được, lâm sàng cũng như cận lâm sàng.
Nên nghĩ trước hết đến những bệnh thường có nhất và phải căn cứ vào những triệu chứng đặc hiệu có giá trị chẩn đoán của bệnh đó.
Nên cố gắng tìm một chẩn đoán bệnh có thể bao gồm được tất cả các hội chứng và triệu chứng chính của người bệnh. Nếu không thể được thì mới được coi như người bệnh bị 2 hay 3 bệnh cùng một lúc.
Kết luận
Chẩn đoán bệnh là một công tác rất khó. Muốn chẩn đoán đúng bệnh để có được một thái độ điều trị và phòng bệnh thích đáng, người thầy thuốc cần phải có:
Kiến thức y học đầy đủ toàn diện.
Tác phong khám bệnh kỹ lưỡng, tỉ mỉ.
Phương pháp suy luận khoa học và biện chứng.
Tinh thần yêu thương người bệnh như ruột thịt của mình.
Đây cũng là 4 yêu cầu chính mà mỗi sinh viên phải tự rèn luyện cho mình trong quá trình thực tập ở lâm sàng.
