Ẩu là ói ra có tiếng và có thức ăn, thổ là ói ra không có tiếng mà có thức ăn, can ẩu là ói ra có tiếng mà không có thức ăn; phần lớn là do vị khí mất đi sự hoà giáng, can vị khí nghịch mà thành bệnh.
Tuy chứng này có nhiều nguyên nhân, nhưng đại để không ngoài hàn nhiệt, hư thực. Có khi do ngoại cảm phong hàn, phong hàn làm ngăn cách không cho vị khí giáng xuống dưới, có khi do can mộc hoành nghịch, chạy theo xung mạch nghịch lên trên, vị khí mất đi lẻ hoà giáng, có khi do ham ăn, ăn nhiều quá vị phủ không kịp làm hủ nhiệt, sự truyền đạo mất đi lẽ thường, nghịch để chạy lên trên, có khi do khí hoả nhiệt viêm lên trên, chỉ có thăng mà không có giáng, có khi do đàm trọc làm trệ trung tiêu, thanh khí không thăng, trọc âm không giáng làm cho nôn mửa. Bệnh này thuộc thực chứng nhiều nhất. Hư chứng chủ yếu là do tỳ hư vị hàn. Trên lâm sàng, dùng châm cứu để chữa bệnh nôn mửa thường nhanh và kết quả hơn là dùng thuốc.
TRỊ LIỆU
Chứng trạng: Chứng này lấy nôn mửa làm chủ, do ở nguyên nhân bệnh không giống nhau, chứng trạng có sự phân biệt khác nhau. Đặc biệt của nó là cảm hàn kiêm đầu thông. Vị nhiệt kiêm chứng ăn vào thì thổ ra ngay. Can uất kiêm sườn đau, ăn vào bị tích kiêm chứng đại tiện bị bí, đàm trọc kiêm choáng váng, tâm hồi hộp, hư chứng kiêm tiêu chảy, thích uống nóng nhưng ăn ít.
Phép trị: Lý khí, giáng nghịch, hoả vị, trấn xung nghịch làm chủ, tuỳ chứng mà kiêm tri.
Xử phương và phép châm cứu: Châm tả xích trạch 5 phân, tả thiên đột 3 phân, châm trung quản 5 phân, nội quan 3 phân, túc tam lý 5 phân, tất cả đều bình bổ bình tả, bổ cách du 3 phân, bổ vị du 2 phân, lưu kim 5 đến 10 phút.
Phép gia giảm: Nếu vị nhiệt, châm xuất huyết xích trạch, bổ trung quản 5 phân, tả nội quan 3 phân, bổ vị du 3 phân, tả túc tam lý 5 phân. Nếu bị ngoại cảm tả ngoại quan 3 phân, bổ nội quan và thiên đột. Nếu kiêm có đàm, châm thêm tả phong long 5 phân. Nếu kiêm can uất, châm thêm tả thái xung, can du đều 3 phân. Nếu nôn mửa không ngừng châm trung khối 1 phân, dùng cây ngải cứu nhỏ cứu 3 tráng.
CẤM KỴ
Cấm ăn những món dầu mỡ, sống lạnh, không ăn hoặc ít ăn đồ ngọt.
GHI CHÚ
Có loại nôn mửa gọi là phản vị, tức là ăn sáng chiều nôn. Chứng này cũng không ngoài tỳ vị hư hàn, huyết khí suy nhược, làm cho hỏa ở đan điền bị suy không còn trợ được cho tỳ vị trong việc làm tiêu hoá thuỷ cốc, khí âm hàn làm cách trở trung tiêu, vì thế ăn uống không được, khi ăn vào là nôn, sau khi nôn thì dễ chịu, thậm chí có khi không chịu được mùi cơm gạo. Châm chứng này lấy phép bổ nhiều tả ít; dùng các huyệt như: bách hội, phong trì. Nếu mặt bị vàng, châm thái dương, 3 ngày châm 1 lần. Sau đó châm thêm đại chuỳ, phê du, cao hoang, tỷ du, vị du, đại trường du, thiên đột, cao hoang, chiên trung, kiến lý, đan điền, cứu nhiều càng tốt.
